Το Χάος του Ησιόδου

Στην αρχή λοιπόν, μας λέει ο Ησίοδος, υπήρξε το Χάος και μετά η Γη και τα Τάρταρα. Πιο πίσω ήταν ο πρώτος και ο πιο ωραίος θεός, ο Έρως.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το ησιόδειο χάος δε σημαίνει κάτι άλλο, παρά μόνο κε­νός χώρος. «Φαίνεται», σημείωνε ο Αριστοτέλης, «ότι σωστά τα λέει ο Ησίοδος πως πρώτα φτιάχτηκε το χάος· γιατί πρώτα πρέπει να υπάρξει τόπος που να χωρέσει τα όντα, σύμφωνα και με την κοινή αντίληψη ότι δηλαδή το καθετί βρίσκεται κάπου και πιάνει ένα χώρο».

Πράγματι, όπως παρατηρεί κι ο Werner Jamer στο βιβλίο του Η θεολογία των πρώιμων Ελλήνων φιλοσόφων, η λέξη χάος προ­έρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «χάσκω», που αντιστοιχεί στο αγγλοσαξονικό «gap». Υπάρχει μάλιστα μια αναλογία ανάμεσα στην αφήγηση του Ησιόδου και στις μυθολογίες των βόρειων λα­ών, οι οποίοι τοποθετούν στην αρχή την οντότητα Γκίγκουν γκαπ, την άβυσσο δηλαδή που υπήρχε πριν τη γέννηση του κόσμου.

Είναι λοιπόν μια παγίδα να αποδώσουμε στο χάος του Ησιόδου τη μεταγενέστερη έννοιά του: την απουσία δηλαδή της τάξης και τη σύγχυση. […] Ο Ησίοδος, ως γνήσιος Έλληνας αναζητά και βρίσκει το «πρεσβύτατο» στον κενό χώρο, στο χάος.

Το ησιόδειο χάος δεν είναι παρά μια από τις πολλές μορφές που οι Έλλη­νες έδωσαν στο πρωταρχικό στοιχείο. Για τον Όμηρο αυτό είναι ο Ωκεανός, ο άπειρος Πόντος. Ο Θαλής διαλέγει το υγρό στοιχείο. Ο Αναξίμανδρος υψώνει το άπειρο σε αξίωμα πρώτης αρχής. Κι ακολουθούν ο αήρ του Αναξιμένη, το πυρ του Ηράκλειτου, οι αριθ­μοί του Πυθαγόρα, τα άτομα του Λεύκιππου και του Δημόκριτου, το «παράδειγμα» του Πλάτωνα, ο «νους» του Αναξαγόρα.

Υπάρχουν βέβαια και οι συνδυαστικοί, όπως οι Ελεάτες και ο Εμπεδοκλής και ο κατ’ εξοχήν παγκόσμιος Αριστοτέλης. Ηρωι­κά μάχεται σύσσωμη η ελληνική σκέψη να βάλει λογική τάξη στο Σύμπαν που μέχρι τότε πλέει σ’ ένα πέλαγος μυθολογικών, ζωομορφικών και δεισιδαιμονικών παραστάσεων. Και το θαύμα γίνε­ται. Στις ακτές της Ιωνίας, […]

Βασίλης Γκέκας, Κοσμική Τάξη και Χάος

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 97-98)